PIO BAROJA

Pio Baroja idazlea, Inuxente egunez jaio zen Donostian,1872an eta Madrilen hil zen, 1956an, 84 urte zituela, duela 60 urte. Nahiko itxia eta lotsatia omen zen.
Medikuntza ikasi zuen, baina ez oso konbentzituta. Zestoan hartu zuen mediku plaza eta hasi orduko konturatu zen medikuntzak aspertu egiten zuela. Arazoak izan zituen bere mediku lankidearekin eta herriko alkatearekin ere. Salatu egin zuten igandetan lan egiteagatik eta mezetara ez joateagatik. Zestoan jabetu zen benetan idazle izan nahi zuela, eta han berreskuratu zuen jada galdutzat zuen euskalduntasuna. Urtea pasatxo iraun zuen bertan eta handik Donostiara joan zen. 

Azkenik Madrilen, aritu zen lanean okindegi batean bere anaiekin batera .
Hau zela eta esaten omen zion Rubén Daríok:  Baroja es escritor “de mucha miga”. Garai hartan idatzi zuen Vidas sombrías, Zestoa inguruko pertsonetaz eta bere mediku jarduereko esperientziaz. Unamuno, Azorín eta Benito Pérez Galdós izan ziren bere lana goraipatu zuteneteko batzuk.

Antiklerikala, antiabertzalea, antisemita eta antierrepublikanoa. Txantxetan Don Impío ere deitu izan omen zioten. Aurten, heriotzaren 60. urteurrenean Donostia 2016k antolatutako ekitaldien artean. ehunka pertsonak eman zuten izena Donostian Jakintzaren arbola eleberriaren irakurketa jarraitua egiteko.
Urteurrenaren aitzakian ere,  Espasa argitaletxeak lehenengoz argitaratu ditu liburu bakarrean idazlearen euskal tetralogiako lanak:  La casa de Aizgorri, El mayorazgo de Labraz, Zalakain abenturazalea eta Altzateko jaun.

Baina zentsurak ere izan du pisurik Barojaren argitalpen data bihurrietan. Bizirik zela, 1936ko gerrari buruz idatzitako trilogiako liburu bakarra ikusi ahal izan zuen kalean: El cantor vagabundo. Debekatu egin zizkioten beste bi lanak; 2006an argitaratu zen trilogiako bigarrena: Miserias de la guerra. Eta, azkenik, iaz heldu zen hirugarrena: Los caprichos de la suerte. Idazleak bizitoki izan zuen Berako Itzea etxean egon da ordura arte, karpeta gris batean, soka gorri batzuekin bilduta. 

Bidaiari aparta izateak ireki zion  bere ikusmira, Paris izanik gehien bisitatu zuen hiria. Frantzian bizi izan zen 1940 urterarte Gerra zibila bukatu arte. Bisita polita izan daiteke Berara joan eta Itzea, bere etxera, inguratzera.
Bere esaldietako bat :"Es que la verdad no se puede exagerar. En la verdad no puede haber matices. En la semi-verdad o en la mentira, muchos."